θάλπω

(AM θάλπω)

1. θερμαίνω, ζεσταίνω («θερμὴ ἡμᾶς ἀκτὶς θάλπει», Αριστοφ.)

2. παρηγορώ, εμψυχώνω, εγκαρδιώνω

3. περιποιούμαι, φροντίζω («τὴν πόλιν θάλπω» — περιβάλλω με αγάπη και στοργή την πόλη)

μσν.-αρχ.

1. εκκολάπτω

2. κάθομαι πάνω σε κάτι

αρχ.

1. (για πάθος) φλέγω, διεγείρω («ἡ Διὸς θάλπει κέαρ ἔρωτι», Αισχύλ.)

2. είμαι γεμάτος ζέση, είμαι σφριγηλός

3. ελκύω, διεγείρω τον πόθο («ἐμέ οὐδὲν θάλπει ἡ δόξα» — δεν ενδιαφέρομαι καθόλου για την δόξα, Αλκίφρ.)

4. μέσ. θάλπομαι

στεγνώνω στη φωτιά («θάλπεται ῥάκη», Σοφ.)

5. παροιμ. «θάλπει τόν δίφρον» — ζει τεμπέλικη ζωή.

[ΕΤΥΜΟΛ. < θάλ-π-ω, όπου το -π- είναι ένα επίθημα (πιθ. < ΙΕ χειλοϋπερωικό q^w), οπότε το θάλπω συνδέεται με το θαλυκ-ρός*. Η υπόθεση για παραγωγή τού θάλπω από το θάλλω δεν φαίνεται πολύ πειστική. Η αρχική σημασία τής λ. ήταν «θερμαίνω» — στον Όμηρο χρησιμοποιείται για το τόξο τού Οδυσσέα, το οποίο θέρμαιναν για να γίνει πιο μαλακό. Αργότερα χρησιμοποιήθηκε με τη σημασία «καίω», προκειμένου περί πάθους, μετέπεσε δε και στη σημασία «αναθερμαίνω-ενθαρρύνω».

ΠΑΡ. θάλπος, θαλπτήριος, θαλπωρή

αρχ.

θαλπιώ, θαλπνός

αρχ.-μσν.

θάλψις

νεοελλ.

θαλπερός.

ΣΥΝΘ. Β' συνθετικό) αναθάλπω, περιθάλπω, υποθάλπω

αρχ.

αμφιθάλπω, αντιθάλπω, διαθάλπω, εκθάλπω, ενθάλπω, επιθάλπω, καταθάλπω, παραθάλπω, προσθάλπω, συνθάλπω].